Antwerpen Park Groot Schijn

Antwerpen

Reorganisatie van een recreatief groengebied

Spelers
Stadsbestuur Antwerpen, district Deurne, Antwerpen aan ’t woord, Werkgroep rond Ruggeveld - Boterlaar-Silsburg verenigingen en gebruikers

Deelprojecten
Het gebied Park Groot Schijn is een gebied van 83 ha groot, goed voor 5% van de totale groene, recreatieve ruimte van de stad zal worden omgevormd tot een groot landschaps- en sportpark. Er zijn verschillende deelprojecten zoals sportvelden, volkstuincluster, woonwagenpark, begraafplaats, speelbos... Door de grootte van het gebied zal het park zal in verschillende fasen worden uitgevoerd.

Een vernieuwd recreatief groengebied met een belangrijke rol voor participatie.

Bijkomende informatie

Kim Verstrepen – Bert Van Oevelen
Stad Antwerpen I Stadsontwikkeling
Francis Wellensplein 1
2018 Antwerpen
kim.verstrepen@stad.antwerpen.be
bert.vanoevelen@stad.antwerpen.be

Tijdslijn en sleutelmomenten

Samenwerking tussen stad, district Deurne, , Antwerpen aan 't Woord en de vertegenwoordigers van Werkgroep rond Ruggeveld - Boterlaar-Silsburg is verankerd in een participatiecharter. (23 juni 2009 en 12 december 2015)

Masterplan als middel om samen te werken

Ontwerpers zoeken
Dit gebeurde door middel van een ontwerpwedstrijd. Er werd gewerkt met de ‘pool van masterplannen’, een instrument voor ruimtelijke kwaliteitsbewaking binnen stad Antwerpen onder leiding van de stadsbouwmeester. Het Nederlands-Belgisch ontwerpteam Maxwan Architects, Crux, Karres & Brands landschapsarchitecten en Goudappel Coffeng werd als laureaat geselecteerd
Inventarisatie – Enquêtering
Om tot een masterplan te komen dat zowel door de stad Antwerpen als door de gebruikers gedragen wordt, was het nodig te vertrekken van een grondige (probleem)analyse van de huidige toestand en de mening van de buurtbewoners. Daarom werd in het najaar van 2009 een uitgebreide enquête georganiseerd bij beide doelgroepen. Deze informatie werd aangevuld met informatie uit een workshop waarbij het actuele gebruik op kaart werd gelokaliseerd. De resultaten van deze bevraging werden gebundeld in het document ‘Dromen van een park’.
Locatieonderzoek (november 2009 - april 2010)
Het locatieonderzoek had tot doel duidelijk te maken waar welk soort activiteiten hun plaats zouden moeten krijgen binnen het gehele gebied. De ontwerpers onderzochten het plan van eisen. Daarnaast voerden zij intensief overleg met de verschillende gebruikers om zicht te krijgen op hun wensen en de aanwezige knelpunten.
Van inrichtingsvoorstellen tot masterplan (mei – oktober 2010)
Met duidelijkheid over het programma en de inplanting van de verschillende clubs, kon het ontwerpteam zich focussen om het uitwerken van de beeldkwaliteit van het park en op het voorstellen van verschillende inrichtingsvoorstellen. Deze fase wordt in oktober afgerond, waarna het volledige masterplan werd opgeleverd december 2010.

Uitvoering fase 1 Volkstuinen en natuur Koude Beek (2012 – 2013)
In september 2012 begonnen de werken aan het nieuwe volkstuingebied en de verhuis van de tuinders van Ruggeveld. Nu zijn de werken klaar en ligt er in het zuiden van Park Groot Schijn een nieuw volkstuinengebied van 158 tuintjes met een tuinhuis. Het tuincomplex ligt net ten westen van de vallei van de Koude Beek. De beek heeft door een milieuvriendelijke inrichting en beheer van de oevers terug een natuurlijke uitstraling gekregen waar het water van de beek alle ruimte krijgt.

Aanstelling ontwerpteam BUUR – Hosper – Bulk (november 2013)
De stad Antwerpen heeft voor de uitwerking van de 2e fase van het masterplan een selectieprocedure uitgeschreven. Het team BUUR Hosper – Bulk werd als laureaat geselecteerd en is vanaf 2014 gestart met de opmaak van het definitieve ontwerp en uitvoeringsplan voor het park.

Afstemmen mogelijke projecten fase 2 op beschikbare budget legislatuur 2013-2018 (2014) De eerste opdracht voor de realisatie van het masterplan Park Groot Schijn was het afstemmen van de wensen van alle gebruikers op het beschikbare budget binnen de huidige bestuursperiode. In de eerste sportkamer komen er vier sportvelden met in het midden een gebouw voor de voetbal- en korfbalclubs. In de jeugdkamer komt een nieuw gebouw voor de jeugdverenigingen, een jeugdcentrum, een centraal plein en een looppiste. Het park en de publieke ruimte worden aangelegd samen met de natuur langs het Groot Schijn. Ook het woonwagenterrein wordt heringericht.

Uitvoering speelbos (2015 – 2016) In oktober 2015 zijn de eerste werken aan het speelbos van start gegaan. Centraal in het bos komt er een cirkelpad dat aansluit op de paden van het Park Groot Schijn. Langs die paden ligt een avonturenslinger die leidt naar de centrale klimtoren. In maart 2016 is het speelbos volledig klaar.

Uitvoering fase 2 aanleg sportkamer (2016-2017) Hier krijgen twee voetbalclubs en twee korfbalclubs, die nu verspreid zitten in het gebied, samen een nieuw gebouw en vier kunstgrasvelden. Drie van die velden kunnen gebruikt worden voor voetbal en korfbal, een vierde enkel voor voetbalwedstrijden. Tussen de sportvelden komt het sportgebouw met tribunes, kleedkamers en een cafetaria voor elk van de betrokken clubs. De clubs kunnen het seizoen 2017-2018 aanvangen op de nieuwe site.

Financiële kengetallen

De totale realisatie van het sport- en recreatiepark wordt geraamd op 24 miljoen euro (inclusief btw en studiekosten), verdeeld over
meerdere fases:

De berekening houdt rekening met de kosten voor afbraak en realisatie alle club- en verenigingsgebouwen. Voor het woonwagenterrein werd de mogelijkheid tot 90% subsidiering door de Vlaamse overheid al mee verrekend in het totale bedrag.
De berekening houdt geen rekening met het te realiseren sportcomplex en bijhorende parking.

Fase 1: Realisatie volkstuinen, 130.000€ ontwerpopdracht (exclusief btw) en 2.400.000€ uitvoering werken (exclusief btw)
Fase 2: Realisatie eerste sportkamer, jeugdkamer, hondenschool, woonwagenterrein, speelbos en het eerste deel van de parkaanleg wordt geraamd op 15 miljoen euro (inclusief btw en erelonen)

Projectverloop

1. Initiatiefase

Aanleiding was de opmaak van het provinciaal RUP Rivierenhof, dat de talrijke zonevreemde sport- en recreatievoorzieningen in het gebied moest ordenen en verzoenen met de groene kwaliteiten van de Schijnvallei.
Buurtbewoners en de tientallen verenigingen die in het gebied actief

groepeerden zich in een ‘werkgroep rond Ruggeveld – Boterlaar – Silsburg’. Ze vonden een consensus in een gezamenlijk bezwaarschrift. Ze vroegen de stad ook om een samenwerkingscharter tussen stad en gebruikers.

2. Onderzoeksfase

De opmaak van een RUP is een relatief ‘gesloten’ proces met een geëigend participatietraject. Het gaat uiteindelijk om een zeer juridisch document.
Er moest een stap gezet worden in de richting van participatie van de derde generatie: het initiatief moet meer verschuiven naar de burger terwijl de overheid participeert en faciliteert.
Er werd een charter ondertekend door de stad Antwerpen, het district Deurne, de groepering ‘Antwerpen aan het woord’ en de ‘werkgroep rond Ruggenveld – Boterlaar – Silsburg’. Het legde de samenwerking vast in een duidelijke opdracht en participatiestructuur.
De eerste fase in uitvoering van het charter had betrekking op de opmaak van een masterplan voor het gebied van 83 ha. Er werd een projectdefinitie opgesteld en via een minicompetitie koos men een ontwerper uit de pool van masterplanners van de stad.

Tijdens het hele proces van selectie en opmaak kwam de afgesproken participatiestructuur in werking. Binnen de stad volgt een projectgroep het proces van dicht op, geeft advies en bereidt de besluitvorming voor. Een participatiestuurgroep met vertegenwoordigers van de stad, het district, de werkgroep en ‘Antwerpen aan ’t woord’ denkt na, bewaakt het verloop, en reflecteert over het afgelegde traject. De algemene vergaderingen ten slotte is een open breed overlegplatform waar de totstandkoming van het masterplan wordt besproken: ze geeft advies aan de stad die zich engageert om te reageren op elk advies.

De ontwerpers bleken als bemiddelaar te fungeren tussen stad en betrokkenen. Het masterplan (deel 1, deel 2, deel 3) werd door het stadsbestuur goedgekeurd en bleek gedragen in de algemene vergaderingen.

Vanaf 2014 wordt er gewerkt aan de definitieve plannen voor de uitvoering van de verschillende delen van het park. Hier is er steeds nauw overleg met de betrokken clubs en verenigingen om samen tot een zo goed mogelijk plan te komen waar de wensen van de toekomstige gebruikers zijn afgestemd op de beschikbare budgeten.

In december 2015 hebben alle betrokkenen hun engagement in het charter hernieuwd. Ook het beheer na de uitvoering komt hierin aan bod.

3. Planuitwerkingsfase

In het charter engageerde de stad zich om de vele verenigingen, partners en gebruikers nauw te betrekken bij de verdere uitwerking van de plannen. De ontwerper van het masterplan stelde ook een beeldkwaliteitsplan op, een essentieel instrument om de uitvoering over een lange termijn te begeleiden.

De plannen voor de eerste fase, de aanleg van de volkstuintjes en de natuurontwikkeling in het zuidelijk deel van het park, zijn in de loop van 2012 volledig uitgewerkt.

Nu zijn de plannen opgemaakt voor een eerste deel: de volkstuintjes. De participatieraad blijft de zaak op de voet volgen. Begin 2014 is er gestart met het uitwerken van de plannen voor het tweede deel van het park, deze omvatten de eerste sportkamer, de jeugdkamer, het speelbos, het woonwagenpark en de eerste parkaanleg. Begin 2015 is het definitieve plan voor het speelbos goedgekeurd. Eind 2015 is het definitief ontwerp voor de sportkamer goedgekeurd.

In 2016 start het ontwerp voor het eerste deel van de ‘groene voegen’ doorheen het noordelijk deel van het park. Het voorontwerp wordt een blauwdruk voor de rest van het park. Ook het ontwerp voor de andere deelprojecten, waaronder de jeugdkamer, het woonwagenterrein en de site van de hondenscholen gaat in het voorjaar van 2016 van start.

De participatieraad, maar ook de clubs en verenigingen zelf, zijn nauw betrokken bij de uitwerking van de definitieve uitvoeringsplannen. Naast de opvolging van de plannen en de uitvoering is ook het beheer van de nieuwe gebouwen en het park een belangrijk gegeven waarbinnen de clubs en de verenigingen, maar ook de participatieraad, een belangrijke rol vervullen.

4. Uitvoeringsfase

De fasering zal gebeuren in functie van de beschikbare financiële middelen, maar ook in functie van de continuïteit van de werking: er moet immers geruild en geschoven worden terwijl alles kan blijven functioneren. In september 2012 is er gestart met de uitvoering van fase 1 de aanleg van 172 volkstuinen en natuurontwikkeling Koude Beek. De volkstuinders die nu hun tuintje verzorgen achter de skipiste aan de Ruggeveldlaan zijn in oktober 2013 naar dit nieuwe tuincomplex verhuisd.

Het tuincomplex ligt net ten westen van de vallei van de Koude Beek. Deze vallei krijgt een natuurlijke uitstraling door een milieuvriendelijke inrichting en beheer van de oevers. Deze visie wordt doorgezet in de groene voeg tussen de tuindelen. Hier zorgen wadi’s, ‘nattere’ zones die iets lager liggen, voor een natuurlijke afwatering en infiltratie van het regenwater afkomstig van de tuinen.

In oktober 2015 zijn de eerste werken aan het Speelbos in Park Groot Schijn van start gegaan. Het speelbos in Park Groot Schijn wordt in de eerste plaats een plek waar jeugdverenigingen en de jongeren van Deurne naar hartenlust vrij kunnen ravotten in de natuur.

Ook zullen er enkele spelaanleidingen zijn, plekken die spelen stimuleren. Centraal in het bos komt er een cirkelpad dat aansluit op de paden van het Park Groot Schijn. Langs die paden ligt een avonturenslinger die leidt naar de centrale klimtoren.

In maart 2016 is het speelbos volledig klaar. In mei 2016 starten de werken aan de eerste sportkamer. Hier krijgen twee voetbalclubs en twee korfbalclubs, die nu verspreid zitten in het gebied, samen een nieuw gebouw en vier kunstgrasvelden. Drie van die velden kunnen gebruikt worden voor voetbal en korfbal, een vierde enkel voor voetbalwedstrijden. Tussen de sportvelden komt het sportgebouw met tribunes, kleedkamers en een cafetaria voor elk van de betrokken clubs. De clubs kunnen het seizoen 2017-2018 aanvangen op de nieuwe site.

5. Beheersfase

Een beheerplan voor het eerste deel van het park, volkstuinen en natuur Koude Beek, werd opgemaakt. Dit gebeurde in nauw overleg met alle betrokkenen zoals vzw Volkstuinen (beheer volkstuinen), natuurpunt (beheer natuur), de stad, het district Deurne en Provincie Antwerpen (beheer Koude Beek)...
Het beheerplan zal de blauwdruk vormen voor de verdere uitwerking van een globaal beheerplan voor het park.

Voor het beheerplan van de tweede deel van het park zal er nauw samengewerkt worden met de clubs en verenigingen die hun intrek nemen in de nieuwe, al dan niet, gedeelde gebouwen. Zij zullen een belangrijke rol spelen in de opmaak en de uitvoering van het beheerplan.

Evaluatie en Reflectie

KWALITEITEN VAN HET PROCES EN HET PLAN

Plan op maat van de ambities en de problemen / Het masterplan lost op het juiste niveau de overgebleven vragen en onzekerheden uit het ruimtelijk uitvoeringsplan op. Het ontwerpproces zorgt bovendien voor een duidelijke fasering en interactie tussen deze verschillende niveaus.

Overleg en participatie op maat van het proces
Een belangrijk kwaliteitscriterium is ook de duidelijke overlegstructuur op maat van het gebied uitgewerkt met aandacht voor inhoud en procesoverleg.
Ontwerpmatig onderhandelen
Cruciaal en vernieuwend in het proces was de positie van het ontwerpteam. Deze werden gepositioneerd tussen de stad en de verschillende parkgebruikers en buurtbewoners.
Kwalitatief plan
Het ontwerpteam Maxwan, Crux, Karres & Brands en Goudappel Coffeng is erin geslaagd de verschillende geprojecteerde programma’s, noden en wensen te vertalen in een sterk en kwalitatief masterplan

SUCCESFACTOREN

Aanwezigheid goede uitgangssituatie
Het succes van het masterplan is voor een groot deel te danken aan de aanwezigheid van een goede voedingsbodem (op het terrein, binnen de stad…) voor samenwerking en overleg. Antwerpen aan’t woord heeft hierbij zowel als neutrale mediator tussen de gebruikers enerzijds en als verbindingselement tussen de stad en de gebruikers anderzijds een belangrijke rol gespeeld.
Samenwerken aan proces, inhoud heeft geleid tot innovatieve coalitie
Uniek aan het doorlopen plan- en ontwerpproces is dat het ganse proces en het plan in samenwerking is ontwikkeld, doorlopen en waar nodig bijgewerkt. Doordat het ontwerpteam tussen stad en gebruikers werd geplaatst kon het plan effectief samen worden ontwikkeld op een (iets meer) evenwaardige basis.
Ruimte voor kruisbestuiving en wederzijds leren
De opmaak van een ruimtelijk plan is steeds een leerproces voor de planner waarbij hij zijn inzichten en visie verrijkt met nieuwe lezingen van een gebied. Het doorlopen proces en de ontwikkelde structuur heeft in dit geval echter geleid tot een (sociaal) leerproces dat op verschillende niveaus effecten heeft gehad.

Publicaties en presentaties

Park Groot Schijn “Een spraakmakend pad naar een nieuw park.”, te bekomen bij District Deurne