Gent_Wintercircus

Gent

Van stenen circus naar nieuwe hotspot

De voormalige garage Mahy, ook wel het Wintercircus genoemd, is gelegen in het centrum van Gent. Ondanks deze centrale ligging, was het gebouw lange tijd onderbenut en verwaarloosd. Tot sogent het in 2005 in opdracht van de Stad Gent kocht met het oog op renovatie en integratie in een volledig vernieuwd stadsdeel; De Krook.

Vanaf 2022 zal het gerenoveerde Wintercircus rond een centraal en overdekt binnenplein kantoorruimte aanbieden aan start-up en scale-up bedrijven. Onder de middenpiste is een rockzaal voor een 500-tal personen gepland. Er is ook ruimte voor een café, een restaurant en een winkel.

Van circus tot garage

In de 19de eeuw verschenen in vele steden specifieke gebouwen voor ontspanning, waaronder stenen circussen. Ook Gent ging mee in deze internationale tendens. In 1885 werd het zogenaamde ‘Nieuw Cirkus’ opgetrokken, naar ontwerp van architect Emile De Weerdt. Het gebouw, aanvankelijk opgevat als paardenrenbaan met bijhorende feestzaal, werd uiteindelijk ingehuldigd als stenen circus, waar talrijke gezelschappen voorstellingen gaven, ook tijdens de winter.

In 1920 werd het gebouw geteisterd door een felle brand. Slechts enkele onderdelen, zoals wat buitenmuren, de stallingen en de manege bleven overeind. Deze delen werden dan ook gerecupereerd bij de bouw van het nieuwe circus in 1923, naar ontwerp van architect Jules-Pascal Ledoux.

Kort na de Tweede Wereldoorlog werd het Wintercircus omgebouwd tot de garage van Ghislain Mahy. Bij deze transformatie ging het volledige circusinterieur verloren. In de plaats kwam een volledig nieuwe betonconstructie met een uitgebreid systeem van hellingen, dat toeliet met de wagen tot helemaal boven te rijden. In 1978 sloot de garage haar deuren en bleef het gebouw nog twee decennia lang dienst doen als depot voor oldtimers. Daarna stond het gebouw zo goed als leeg.

Ontwerpwedstrijd

In opdracht van de Stad kocht sogent het historisch waardevolle gebouw in 2005 aan met de bedoeling om het met respect voor de rijke erfgoedwaarde te renoveren en te herbestemmen. Het Wintercircus zelf is immers niet beschermd als monument, maar maakt deel uit van het beschermd stadsgezicht ‘Circuswijk’.

In 2008 voerde sogent heel wat instandhoudingswerken uit, zodat het gebouw niet verder zou aftakelen. Drie jaar later kon een studieopdracht gelanceerd worden voor de renovatie. Het Rotterdamse architecten- en plannersbureau Atelier Kempe Thill, in samenwerking met het Gentse aNNo architecten, was laureaat en werd als ontwerper aangeduid. Het voorstel van de architecten behoudt de sfeer, het karakter en de ruige charme van het gebouw.

Programma

Het programma voor de nieuwe invulling is divers.

Op de middenpiste, het overdekte plein van 1.200 m² dat overdag voor iedereen toegankelijk zal zijn, zullen allerlei activiteiten kunnen doorgaan, zoals een expo, publieksdemo of kleine beurs. Het plein zal voor iedereen toegankelijk zijn via drie ingangen; de twee bestaande (in de Lammerstraat en Sint-Pietersnieuwstraat) worden aangevuld met een nieuwe ingang aan het Miriam Makebaplein.

Rondom de middenpiste wordt 4.350m² bruto oppervlakte aan werkplekken ingericht waar start-ups, scale-ups en technologiebedrijven flexibel kunnen (samen)werken aan technologische oplossingen voor de maatschappelijke uitdagingen van morgen. Er is zo'n 860 m² voorzien aan 'communityruimtes', die iedereen zal kunnen gebruiken, zowel bewoners van het Wintercircus als derden. Het gaat om vergaderzalen, loungeruimtes, een auditorium en een terrasbar.

Op vlak van horeca komt er een café dat uitgeeft op de middenpiste en een restaurant op de tweede verdieping.

Op het niveau van de middenpiste is er ook een duplex voorzien voor een retailfunctie die past bij de ruimere visie van De Krook als centrum voor kennis, cultuur en innovatief ondernemerschap.

.

Bijkomende informatie

Projectleider

Bernard Ottevaere
Sogent
Voldersstraat 1
9000 Gent
Tel: +32 (0)9 269.69.51

Bernard.ottevaere@sogent.be

Websites

Sogent

De Krook

Stad Gent

Tijdslijn en sleutelmomenten

Gerealiseerd

Aankoop Wintercircus (2005)
Opmaak opmetingsplannen met bestaande toestand Wintercircus (2007)
Instandhoudingswerken (2008)
Tentoonstelling 'Portret' van Stephan Vanfleteren (2009)
Masterplan Wintercircus en Waalse Krook ingediend bij Vlaamse Bouwmeester (2010)
Bekendmaking ontwerpteam renovatie en reconversie Wintercircus: Atelier Kempe Thill (eind 2012)
Opmaak schetsontwerp en voorontwerp (2013)
Opmaak definitief ontwerp (2014)
Opmaak stedenbouwkundige aanvraag en goedkeuring (2015)
Renovatiewerken fase 1: lancering bestek (december 2016), start werken (juni 2017), einde werken (april 2019)
Renovatiewerken fase 2: lancering bestek (september 2019), start werken (oktober 2019)

Renovatiewerken fase 2
Opstart SPV

Nabije toekomst

Renovatiewerken fase 3 en voorziene oplevering: 2022

Financiële kengetallen

Subsidies

EFRO

Voor de renovatie kan het project rekenen op subsidies van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO). De subsidiemiddelen dienen specifiek om de rijke bouwgeschiedenis van het pand in ere te herstellen:

paardenstallen worden zorgvuldig omgevormd tot vergaderzalen
voormalige scène van het circus wordt een auditorium voor 120 personen
smeerputten uit de garageachitectuur van Mahy worden een ontmoetingsruimte
'Olifantenhelling', een helling waarlangs de dieren (paarden, maar ook olifanten) vanuit de Plattenberg tot op de scène werden gebracht, wordt opnieuw een belangrijke toegang tot het centrale middenplein

De subsidie van EFRO bedraagt 1.352.317,53 euro.

Stadsvernieuwingsfonds Vlaanderen

Ook vanuit het stadsvernieuwingsfonds Vlaanderen worden subsidies toegekend voor een totaalbedrag van 3.250.000 euro. Deze subsidiemiddelen worden aangewend voor de bouwkundige renovatie van het dak van het Wintercircus.

Daarnaast wordt ook een bedrag voorzien voor een intendant/curator die de programmatie van het publieke middenplein regisseert en instaat voor de daadwerkelijke beleving van de plek en de verankering ervan in het stedelijke weefsel.

Projectkost

Raming bouwkost: 21 miljoen euro
Raming projectkost: 36 miljoen euro
Raming afwerkingskost: 4 miljoen euro

Projectverloop

1. Initiatiefase

Volgens de bestuursakkoorden 2006–2012, 2013-2018, de financiële meerjarenplanning en de stadsmissie moet de verloederde zone rond de Waalse Krook en het voormalige Wintercircus uitgroeien tot een uniek cultureel project rond de bibliotheek van de 21ste eeuw waar ook ruimte is voor andere functies zoals wonen, winkelen, ontspannen, … en moet dit alles gepaard gaan met spraakmakende architectuur.

Volgens het Ruimtelijk Structuurplan Gent realiseert dit nieuwe stadsdeel een zachte verbinding langs het water en is het een onderdeel van de groenas die de stadskern met de buitenwijken verbindt.

De voorbije decennia werden tevergeefs diverse scenario’s onderzocht om de plek nieuw leven in te blazen. Ook voor het Wintercircus op zich werden decennialang plannen uitgetekend die op niets uitdraaiden (auto-museum, bioscoopcomplex, bibliotheek, enz.).

In 2006 lanceerde toenmalige Vlaams Minister Anciaux het idee om op de site de ‘Bibliotheek van de 21e eeuw’ op te richten. Daartoe werd de vzw Waalse Krook opgericht die als opdracht had om de haalbaarheid te onderzoeken. Dit resulteerde in 2008 in een eerste principeovereenkomst tussen volgende partners: Stad Gent, Provincie Oost-Vlaanderen, Vlaamse Gemeenschap, UGent en het IBBT.

Twee studiebureaus zorgden samen voor een ruimtelijke en financiële haalbaarheidsstudie. Via twee begeleidende werkgroepen waren zowel de ambtenarij als de specialisten van de partners intensief betrokken.

De CVBA Waalse Krook werd opgericht als bouwheer voor de nieuwbouw ‘Bibliotheek van de Toekomst’ en het Centrum voor Nieuwe media. Een wekrgroep boog zich over de inhoudelijke invulling van het concept.

Dit traject resulteerde in een uitgebalanceerde projectdefinitie met als hoofdbestanddelen; de bibliotheek, het wintercircus en nieuwe openbare ruimte en verbindingen.

Vervolgens werd via een open oproep van de Vlaamse Bouwmeester het internationaal TV Aranda Pigem Vilalta arquitectes en Coussée en Goris aangesteld voor de opmaak van een Masterplan voor de ganse site, inclusief het Wintercircus als te behouden complex.

Door aktename van het Masterplan Waalse Krook heeft het stadsbestuur zich geëngageerd om van de realisatie van dit stadsvernieuwingsproject effectief werk te maken.

De volgende stap was een Europese architectuuropdracht van sogent waarbij de ontwerper Atelier Kempe Thill specifiek voor de renovatie en reconversie van het Wintercircus werd aangesteld.

2. Onderzoeksfase

Het Masterplan van de site De Krook inclusief het Wintercircus is het resultaat van een haalbaarheidsonderzoek en vervolgens een open oproep van de Vlaamse Bouwmeester. De Open Oproep omvatte het concept voor de hele site, de volledige studieopdracht voor de openbare ruimten en het nieuwbouwproject van de Multimediale Site. Deze opdracht werd toevertrouwd aan de TV Aranda Pigem Vilalta arquitectes en Coussée & Goris architecten.

Het ontwerpteam maakte een stedenbouwkundig concept voor de hele site waarin de binding tussen stad, bibliotheek en wintercircus op een subtiele manier in elkaar werd gezet. De ontwerpers werden vervolgens aangesteld voor de volle opdracht van de Bibliotheek maar eveneens als supervisor tot kwaliteitsbewaking van de ontwikkeling van het volledige masterplan. De supervisor (Klaas Goris) is nauw betrokken bij de verdere kwaliteitsbegeleiding van het totaalproject.

Die kwaliteitsbewaking vormt de beste garantie voor een kwalitatieve coherentie tussen de publieke en de private investeringen.

Voor de reconversie van het Wintercircus werd door sogent een Europese architectuurwedstrijd gelanceerd. 19 multidisciplinaire teams stelden zich kandidaat voor de precieuze opdracht. Onder het voorzitterschap van de Vlaamse Bouwmeester werd de wedstrijd in twee fasen doorlopen.

Op basis van de ingediende concepten heeft de jury het ontwerpteam Atelier Kempe Thill / Anno voorgedragen. De ontwerpopdracht werd door sogent toegewezen aan het architectenteam.

3. Planuitwerkingsfase

Het renovatieconcept voor het Wintercircus wil met beperkte ruimtelijke ingrepen het gebouw bouwfysisch, brandweertechnisch en met hedendaagse functiebehoeften inrichten. Het ontwerp gaat uit van minimalistische ingrepen om de nodige stedelijke functies onder te brengen binnen de bestaande structuur van het gebouw. De textuur van het gebouw wordt dus in hoge mate behouden, de koepel wordt meer opengewerkt en het ambivalente karakter van het gebouw - dat eigenlijk uit de superpositie van drie gebouwen bestaat - en de deels functionele transformatie die het gebouw doorgemaakt heeft, blijven zichtbaar en als ogenschijnlijke tegenspraak afleesbaar.

De voorgestelde ingrepen in de centrale ruimte beperken zich tot een minimum, met een maximum aan flexibiliteit tot gevolg omdat de piste open en zeer ruim is. De ingrepen zijn niet ruimtelijk determinerend voor het verder gebruik van de piste als nieuw, bijzonder type stadsplein.

Het overdekte stadsplein zal van voldoende accommodatie en logistiek voorzien worden die volgens een diverse programmatie zal ingezet worden. Dit wordt een voorziening die naar het toekomstige gebruik als plek van samenkomst en communicatie verwijst en tegelijkertijd ook de veranderende en onderlinge verhouding tussen de gebruikers duidelijk maakt.

4. Uitvoeringsfase

Eerste renovatiefase

Op 6 juni 2017 startten de renovatiewerken. In de eeste fase werd de basis gelegd voor een duurzaam en stevig bouwwerk dat de tand des tijds terug met gemak kan trotseren. Het gaat om het grondverzet, het realiseren van het BEO-veld (Boorgaten Energie opslag), het rioleringsstelsel onder de funderingsplaat, de bouwkuip, de structurele werken (stabiliteitswerken) en de invulmetselwerken van de niveaus -2 en -1 onder de middenpiste.

Sogent selecteerde de tijdelijke vereniging van Baro en SumProject als uitvoerend architect. Zij volgden samen met studiebureau VK Engineering de uitvoering van de werken - naar het concept van Atelier Kempe Thill uit Rotterdam - op. De aannemer die de werken voor deze eerste fase van de renovatie uitvoert, is THV Furnibo-Persyn.

Tweede renovatiefase

In oktober 2019 ving de tweede fase van de renovatie aan. Op het programma: de renovatie van de gevels, de plaatsing van de technische installaties en de afwerking van de gemeenschappelijke delen en de rockzaal.

Sogent coördineert de werken. THV Furnibo-Persyn werd opnieuw aangesteld als pilootaannemer. Tijdens de tweede fase wordt de volledige buitenschil van het Wintercircus gerenoveerd. De gevel aan het Miriam Makebaplein (de toegang tot de paardenstallen en manege van het eerste Wintercircus) wordt gereinigd en hersteld. Via het plein zal een nieuwe ingang toegang geven tot de middenpiste. Het karakter van de ingangen in de Lammerstraat en de Sint-Pietersnieuwstraat blijft behouden. Ook alle voorzieningen op vlak van elektriciteit, sanitair, brandbestrijding, verwarming en ventilatie en liften worden geïnstalleerd. Die werken worden uitgevoerd door zes nevenaannemers.

Alle gemeenschappelijke ruimtes (zoals middenpiste, gangen, liften, trappen, technische ruimten, bergingen en sanitair) én de rockzaal (met uitzondering van de podiumtechnische installaties) worden in deze fase volledig afgewerkt. Met financiële steun van het Vlaamse Stadsvernieuwingsfonds wordt de middenpiste een publieke doorgang waar ook allerlei activiteiten mogelijk zullen zijn. Ten slotte krijgen de kantoren, horeca- en retailruimtes en ateliers een casco-afwerking. De eigenlijke afwerking van deze ruimtes wordt immers tijdens de derde fase in 2022 afgestemd op de noden van de gebruikers.

Warmte uit de grond

De Stad Gent investeert 1 miljoen euro in ambitieuze, energiezuinige stadsontwikkelingsprojecten van sogent. Tegen 2050 wil Gent namelijk een klimaat neutrale stad zijn zonder negatieve impact op onze leefomgeving. Woningen en gebouwen moeten energiezuiniger worden om deze ambitie waar te maken.

In het kader van deze ambitie wordt onder de middenpiste van het Wintercircus een CO2-neutraal verwarmingssysteem geïnstalleerd. De meest duurzame optie in dit geval bleek een BEO-veld, een nieuwe techniek waarbij temperatuur van de aarde gebruikt wordt voor de verwarming en koeling van een gebouw.

BEO staat voor Boorgaten Energie Opslag. Dankzij het veld wordt de warmte tijdens de winter uit de bodem gehaald. Een win voor de energiefactuur en ook voor het klimaat.

5. Beheersfase

Special Purpose Vehicle

Het stadsontwikkelingsbedrijf wil met een aantal partners-aandeelhouders een zogenaamde 'SPV' of 'special purpose vehicle' vormen om het Wintercircus samen in te vullen, te beheren en uit te baten. Deze constructie moet zorgen voor een interessante invulling van het Wintercircus én een financieel haalbare exploitatie.

Sogent zal het gebouw voor minstens 27 jaar in zakelijk recht geven aan de SPV. Het startkapitaal van de SPV wordt geraamd op 4.000.000 euro, geld dat gebruikt zal worden om de kantoren, de horecaruimtes en de retailruimte na casco oplevering verder af te werken en in te richten, in samenspraak met en op maat van de toekomstige gebruikers. Sogent zal in de SPV een participatie nemen van 1.000.000 euro. De toekomstige partners nemen de overige 3.000.000 eurovoor hun rekening.

Evaluatie en Reflectie

Publicaties en presentaties

Presentatie Wintercircus