Groenpool Parkbos

Gent

Realisatie van een multifunctionele groenpool (met recreatie, natuur, landbouw en bosontwikkeling) voor het grootstedelijk gebied Gent.

Spelers

Agentschap voor Natuur en Bos (realisatie boskernen en 3 van de 4 portalen)
Vlaamse Landmaatschappij (realisatie ruilverkaveling en landinrichtingsproject Oude Spoorwegverbinding)
Agentschap voor Wegen en Verkeer en de Vlaamse Waterweg (deelproject ‘voetgangers- en fietsbruggen op de Oude Spoorweg’)
Departement Onroerend Erfgoed
Provincie Oost-Vlaanderen (oa. partner bij uitbouw recreatief netwerk en deelprojecten mobiliteit)
Toerisme Oost-Vlaanderen
Stad Gent (portaal Maaltebruggepark, partner bij deelprojecten mobiliteit, recreatief netwerk, bufferbos Zwijnaarde)
Gemeente De Pinte (speelbos/geboortebos De Pinte, realisatie recreatief netwerk, partner bij deelprojecten mobiliteit)
Gemeente Sint-Martens-Latem (recreatief netwerk, partner bij deelprojecten mobiliteit, Portaal Moeistraat)
Brede netwerk lokale actoren (lokale verenigingen, bewonersgroepen, landbouwers, ondernemers, Parkbosgidsen en -vrijwilligers...).

Deelprojecten

Grondverwervingen (i.f.v. de realisatie van de boskernen en natuurgebieden)
Mobiliteit en infrastructuur: o.a. aanleg langzaam verkeersas op de oude spoorweg met bijhorende overbrugging van de E40 en R4/Ringvaart, herinrichting N60
Bosuitbreiding: inrichting en beheer van drie boskernen (de Ghellinck, Scheldevelde en Grand Noble) en het bufferbos langs de E17
Landschappelijke en ecologische structuur: acties m.b.t. uitbouw van de landschappelijke en ecologische structuur in de groenpool
Erfgoed: acties ter versterking van de erfgoedwaarden van het Parkbos (kasteeldomeinen, dreven, ijskelders, kapelletjes, ...)
Natuur: acties ter versterking van de natuurwaarden van het Parkbos
Landbouw: acties ter versterking van de grondgebonden duurzame landbouw
Recreatie: inrichting van vier portalen, uitbouw netwerk van recreatieve paden voor wandelaars, fietsers en ruiters, aanleg speelbossen en avontuurlijke speelzones
Educatie: uitbouw gidsenwerking en educatieve werking
Communicatie: acties m.b.t. sensibilisatie, informatie en participatie, uitwerken van een grafische en infrastructurele huisstijl.
Uitbouw van een levendige Parkbos-community

Nieuw stadsbos voor Gent

Bijkomende informatie

Projectbureau Parkbos

Evelyne Fiers, projectcoördinator

PAC Het Zuid

Woodrow Wilsonplein 2, 9000 Gent.
Tel +32 (0)474 56 31 18
info@parkbos.be

Projectwebsite
www.parkbos.be

Tijdslijn en sleutelmomenten

1993: Lange Termijn Planning Bosbouw (Janssens et al, 1993, in opdracht van AMINAL waarin de noodzaak tot bosuitbreiding nabij Gent onderzocht werd via een enquete).
1997: Studie van de bebossingsmogelijkheden en de afbakening van een regionaal bos en een stadsbos in de regio Gent (Van Elegem et al, 1997, in opdracht van AMINAL en Provincie Oost-Vlaanderen) waarin de kastelensite ten zuiden van Gent als potentiële lokatie aangeduid wordt
1997: Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen met doelstellingen voor bosuitbreiding in Vlaanderen
1998: Goedkeuring richtplan Landinrichtingsproject Leie en Schelde (VLM)
1999-2002: Life-project: Opbouw draagvlak en uitbouw netwerk Gents stadsbos. Dit leidt tot het samenwerkingsverband Bossanova (Provincie Oost-Vlaanderen, Afdeling Bos en Groen, Vereniging voor Bos in Vlaanderen)
2001: Voorstudie gewestelijk ruimtelijk uitvoeringsplan voor bosontwikkeling en bedrijvigheid.
(Omgeving, 2001 in opdracht van Arohm).
2003: Ruimtelijk Structuurplan Gent (RSG) met concept van 4 groenpolen
2004: Opstart Grondenbank Parkbos (VLM)
2005: Goedkeuring Landinrichtingsproject Scheldevelde (VLM)
2005: Ruimtelijk Uitvoeringsplan 'Groenpool Parkbos' goedgekeurd door Vlaamse Regering
2007: Akkoord tussen minister van Leefmilieu Hilde Crevits en gouverneur André Denys over de coördinatie van het Parkbosproject. De gouverneur coördineert de realisatie en zet hiervoor een projectorganisatie op.
2008: Ondertekening samenwerkingsovereenkomst 2008-2011 tussen Stad Gent, gemeente De Pinte, gemeente Sint-Martens-Latem, Provincie Oost-Vlaanderen, Vlaamse Landmaatschappij en Agentschap voor Natuur en Bos
2009: Ondertekening Landbouwprotocol tussen partners en landbouwsector. Dit protocol reikt oplossingen aan voor toekomstgerichte landbouwbedrijven in het Parkbos.
2009: Overeenkomst aanleg fietsverbinding over de E40 en de Ringvaart/R4 tussen Stad Gent, gemeente De Pinte, gemeente Sint-Martens-Latem, provincie Oost-Vlaanderen en het Vlaams Gewest
2010: Goedkeuring inrichtingsplan Oude Spoorwegverbinding (VLM): Deze as loopt centraal doorheen het Parkbos en zal ingericht worden als fiets- en wandelas tussen Gent en De Pinte.
2010: Na vernietiging van het RUP door de Raad van State, stelt de Vlaamse Regering het RUP Groenpool Parkbos opnieuw vast. Gekoppeld aan deze vaststelling beslist de minister van Leefmilieu over te gaan tot 'hoogdringende 'onteigening van de boskernen.
2010: Studie ontwikkelen huisstijl Parkbos, recreatieve visie en inrichting portalen (Omgeving en Stefan Schöning Studio in opdracht van het Agentschap voor Natuur en Bos)
2010: Opstart opmaak van een globale mobiliteitsvisie voor het Parkbos (door de provinciale mobiliteitsdienst)
2011: Ondertekening samenwerkingsovereenkomst Parkbos 2011-2014
2011: Aanstelling bureau Greisch als ontwerper van de Parkbosbruggen door Stad Gent
2011: Verkennende studie door Antea als eerste aanzet tot opmaak beheervisie Maaltebruggepark
2011: Goedkeuring van het protocol huisstijl, waarbij de partners zich engageren het parkbos uit te bouwen in een gezamelijke huisstijl (grafisch en infrastructureel).
2011: Erfpachtovereenkomst met familie de Giey voor 66ha in boskern Grand Noble. Aanplant 23 hectare in boskern Grand Noble
2013: Inrichtingsstudies Portaal Grand Noble, Portaal Den Beer en Speelbos zijn afgewerkt.
2013: Aanstelling van het consortium Abscis Architecten, Out-Site en ABO voor de uitwerking van het inrichtingsplan en opmaken beheerplan Maaltebruggepark
2014: Inrichting portaal Grand Noble en de boskern Grand Noble (officiële opening op 28 september 2014)
2014: Opstart werkzaamheden aan de Oude Spoorwegverbinding (fase 1 - het fietspad tussen de Klossesstraat en de Rijvisschestraat en het gedeelte tussen de Stationsstraat en het Louis Van Houtepark)
2014: Realisatie van een bushalte en een oversteekplaats aan de centrale toegang van het portaal t.h.v. de Kortrijksesteenweg door AWV
2014: Goedkeuring Uitgebreid Bosbeheerplan Hooglatem – Grand Noble, Parkbos Gent (door Grontmij in opdracht van ANB)
2015: Ondertekening samenwerkingsovereenkomst Parkbos 2015-2018
2015: Stedenbouwkundige aanvraag Parkbosbruggen en opmaak uitvoeringsbestek
2015: Opdracht toegekend aan Traject in het kader van het project Buzz Gent om de mobiliteitsvisie voor het Parkbos verder uit te werken
2016: Vergunning voor de Parkbosbruggen afgeleverd
2016: Afronding van de werken aan de eerste fase van de Oude Spoorweg
2016: Opmaak landschapsvisie voor deelgebied Rijvissche (door Omgeving in opdracht van de Stad Gent)
2017: Goedkeuring ontwerpplan Maaltebruggepark (opgemaakt door Groendienst Stad Gent)
2017: Concensusplan opgemaakt rond de trage wegen in de Kastelensite.
2017: Opstart fietsfondsdossier van de Baron De Gieylaan.
2017: Officiële opening van de tweede fase van de heraanleg van de Oude Spoorwegbedding (gedeelte Oude Gentweg)
2018: Officiële opening Parkbosbruggen en fase 3 van de heraanleg van de Oude Spoorweg (gedeelte tussen de Rijvisschestraat en de E-40) (29 juni 2018)
2018: Uitvoeringsbestek Maaltebruggepark in aanbesteding
2018: Domein de Ghellinck wordt aangekocht door ANB (weide, ommuurde moestuin, bos; de gebouwen blijven privé-eigendom)
2018: Inrichtingsplan zone Moeistraat (opgemaakt door ANB)
2018: Inrichtingsplan Zwijntjesbos (opgemaakt door Groendienst Stad Gent)
2019: Ondertekening addendum samenwerkingsovereenkomst Parkbos 2015-2018 (voor werkjaar 2019)
2019: Ondertekening concessieovereenkomst en samenwerkingsovereenkomst tussen ANB en De Pinte i.f.v. de restauratie en het beheer van Kapel Hemelryck
2019: Officiële opening parking Portaal Den Beer (18 november 2019).
2019: Aanleg parking Portaal Maaltebruggepark
2020: Ondertekening samenwerkingsovereenkomst Parkbos 2020-2022, tussen Natuur en Bos, Vlaamse Landmaatschappij, Natuurinvest, Departement Onroerend Erfgoed, provincie Oost-Vlaanderen, Toerisme Oost-Vlaanderen, Stad Gent, gemeente De Pinte en gemeente Sint-Martens-Latem
2020: Aanleg speelbos Scheldevelde

Financiële kengetallen

Raming investering Agentschap voor Natuur en Bos in de aankoop van gronden, inrichting van boskernen en portalen (2011-2015): 19,2 milj €
Subsidie strategisch Open Ruimte project (2007): 178000€
Raming fietspad op de oude spoorwegbedding door ontwerper dd. maart 2012: 1.170.000 euro incl. BTW. Uitgave voorzien in 2013-2014

Raming fietspad en herinrichting Oude Gentweg (zonder rioleringswerken) op basis van IP: 402.000 euro incl. BTW. Uitgave voorzien 2014-2015
Raming voor de aanleg van 2 Parkbosbruggen (verschillende partners) 3.500.000€ inclusief studiekosten:

Projectverloop

1. Initiatiefase

Uit een onderzoek (deel 1, deel 2, deel 3, deel 4, deel 5) van 1993 (Lange Termijn Plan Bosbouw) blijkt een sterke behoefte aan toegankelijk bos in het Gentse (slechts 2 m² toegankelijk bos per Gentenaar, ver onder de norm van 10 m²/ inwoner). De grote behoefte aan toegankelijk bos mondt uit in de optie in het gemeentelijk ruimtelijk structuurplan tot het creëren van een stadsbos van 300 ha voor Gent.

Dit past binnen het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen dat een taakstelling naar voor schuift van 10.000 ha ecologische bosuitbreiding; met prioriteit voor (multifunctionele) stadsbossen. In de initiatiefase wordt er naar het project verwezen als ‘stadsbos Gent’.

2. Onderzoeksfase

In 1999 richten het toenmalige AMINAL - afdeling Bos & Groen, de dienst Planning en Natuurbehoud van de Provincie Oost-Vlaanderen en de Vereniging voor Bos in Vlaanderen het samenwerkingsverband ‘Bossanova’ op, met als doel een breed draagvlak uit te bouwen voor het Gentse stadsbos. Via een LIFE-project (1999-2002) wordt vanuit de EU de nodige financiële ondersteuning ingebracht.
Simultaan wordt in 1999 het afbakeningsproces voor het grootstedelijk gebied Gent opgestart door AROHM – afdeling Ruimtelijke Planning. In de loop van dit proces wordt het stadsbos project geïntegreerd in de gewenste groenstructuur voor het stedelijk gebied, en wordt het concept voor de realisatie van 4 randstedelijke groenpolen rond Gent (waaronder het Parkbos) geïntroduceerd.
In de periode 1996-1998 wordt in opdracht van de afdeling Bos & Groen een lokalisatiestudie voor stadsbossen in de regio Gent uitgevoerd. Aan de hand van objectieve criteria wordt de meest geschikte plaatsen voor een recreatief stadsbos aangeduid. De keuze valt ondermeer op de kastelensite bij Zwijnaarde - later het Parkbos genoemd.
In de periode 1999-2002 staat Bossanova in voor diverse initiatieven om een draagvlak te creëren voor het Parkbos: acties op de Gentse feesten,

nieuwsbrieven, website met discussieforum, organisatie van wandel- en fietstochten, … Omwille van conflicterende claims op het gebied en als voorstudie binnen het afbakeningsproces voor het grootstedelijk gebied Gent, is in 2001 een apart planningstraject opgestart voor de groenpool. Er wordt een studiebureau ingeschakeld om een visie uit te werken voor de ruimtelijke ontwikkeling van het gebied. Verschillende deelstudies worden uitgewerkt in samenwerking met de latere stakeholders: bosontwikkeling, landbouw, economie, mobiliteit. Tijdens deze fase evolueert het oorspronkelijke idee van een 300 ha groot stadsbos naar het concept van een ‘stadslandschapspark’, met verschillende kleinere boskernen in een groter openruimtegebied en krijgt de naam ‘Parkbos’. Die visie vormt nog steeds het kader voor de ruimtelijke ontwikkeling van het gebied. De resultaten van de deelstudies worden opgenomen in de toelichtingsnota bij het RUP Afbakening Grootstedelijk Gebied Gent (initieel goedgekeurd door de Vlaamse Regering op 16 december 2005, en - na een vernietigingsarrest
van de Raad van State – opnieuw goedgekeurd door de Vlaamse Regering op 9 juli 2010). Tussen de Vlaamse administraties, de Provindie en de betrokken gemeenten wordt een samenwerkingsovereenkomst gesloten ter realisatie van de groenpool Parkbos (8 maart 2008; herbevestigd in 2011, 2015 en 2020).

3. Planuitwerkingsfase

Op 23 juli 2007 krijgt de gouverneur van Oost-Vlaanderen de opdracht van toenmalig Vlaams minister Crevits om een projectorganisatie op te richten en te sturen, om in gedragen partnerschap te komen tot realisaties op het terrein. Vanaf 1 juli 2008 wordt een projectcoördinator aangesteld die – onder de verantwoordelijkheid van de gouverneur - instaat voor de dagelijkse werking en leiding van het project.
In deze fase wordt ook de Vlaamse Landmaatschappij betrokken in het project, met als taak een grondenbank op te richten voor de verwerving van de gronden voor de bos- en natuurgebieden en ruilgronden voor de landbouwers.

Na goedkeuring van het RUP voor de groenpool Parkbos in 2005 zijn meerdere ontwerpopdrachten gelanceerd voor specifieke deelprojecten binnen het Parkbos:

Ontwerpopdracht voor de opmaak van de inrichtingsplannen voor de vier portalen en de uitwerking van een overkoepelende huisstijl voor het Parkbos (ANB, 2010). De huisstijl dient consequent toegepast te worden voor alle inrichtingswerken die kaderen binnen het Parkbos en is vastgelegd in het Protocol huisstijl Parkbos (2011).
Ontwerpopdracht voor de inrichting van de Oude Spoorweg als langzaam verkeersas (VLM, 2010).

Ontwerpopdracht voor de inrichting van een aantal recreatieve wandelroutes binnen het gebied die op korte termijn kunnen gerealiseerd worden (zogenaamde ‘quick wins’) (Provincie Oost-Vlaanderen, 2011).Ontwerpopdracht voor het architecturaal en technisch ontwerp voor de voetgangers- en fietsbruggen op de Oude Spoorweg (Stad Gent, 2011).
Ontwerpopdracht voor de ontwikkeling van een speelbos in de Pinte (ANB, 2011)
Ontwerpopdracht voor de actualisatie en verdere verfijning van de portalen Grand Noble en De Beer, inclusief het technisch ontwerp (ANB, 2011)

De projectpartners werken zelf ook verschillende inrichtingsplannen uit:

Inrichtingsplan Zwijntjesbos (Stad Gent, 2019)
Inrichtingsplan Maaltebruggepark (Stad Gent, 2017)
Inrichtingsplan zone Moeistraat (ANB, 2018)

De projectpartners deden beroep op Monumentenwacht Oost-Vlaanderen vzw voor de opmaak van inspectieverslagen voor verschillende erfgoedobjecten met het oog op de restauratie ervan:

Inspectieverslag Kapel Hemelrijck (2020)
Inspectieverslag ijskelder kasteel Nieuwenhove (2020)
inspectieverslag poorthuisjes kasteel Scheldevelde (2020)

4. Uitvoeringsfase

Tijdens de uitvoeringsfase blijft de regierol bij de gouverneur en de projectcoördinator. Het jaarlijks voortgangsrapport is zowel geheugen als actieprogramma.
Voor de realisatie van het deelproject ‘voetgangers- en fietsbruggen’ op de Oude Spoorweg worden ook het Agentschap voor Wegen en Verkeer en Waterwegen en Zeekanaal NV betrokken. De stad Gent krijgt de regierol voor dit deelproject. De realisatie wordt onder meer gedragen door een Landbouwprotocol (29 april 2010) en de Overeenkomst voor de aanleg van een fietsverbinding over de E40 en over de Ringvaart/R4 als missing link voor de realisatie van een langzaam verkeersas op de Oude Spoorweg Gent – De Pinte (29 april 2010).

Tussen 2011 en 2014 werden de boskern Grand Noble en natuurgebied Vallei van de Rosdambeek ingericht. Er werden recreatieve paden (fiets- en wandelpaden, ruiterpaden) aangelegd, er gebeurde een groeninrichting en het volledige gebied werd uitgerust met meubilair, infoborden en wegwijzers.
Tussen 2014 en 2018 worden de Oude Spoorwegverbinding (langzame verkeersas doorheen het Parkbos) en de parkbosbruggen over de E40 en de Ringvaart/R4 aangelegd.
In 2019 en 2020 werd van start gegaan met de aanleg van de speelbossen: het speelbos Scheldevelde in De Pinte en het Zwijntjesbos in Zwijnaarde.
In 2021 wordt gestart met de aanleg van het portaal aan de Moeistraat.

5. Beheersfase

Er werden reeds generieke afspraken gemaakt met betrekking tot het beheer. Voor deelgebied Hoog-Latem en de boskern Grand Noble werd een Uitgebreid Bosbeheerplan opgemaakt (2014).

De beheersstructuur voor het Parkbos in zijn globaliteit dient nog uitgewerkt te worden.

Evaluatie en Reflectie

G. ALLAERT & H. LEINFELDER: Parkbos Gent. Over visievorming en beleidsnetwerking, Gent. Academia Press, 2005, 122 p.
CASE STUDY 2 - ‘PARKBOS GENT’ (pp. 182-194) in Voets, Joris (2008). Intergovernmental Relations in Multi-Level Arrangements: Collaborative Public Management in Flanders. Leuven: K.U. Leuven - Faculteit Sociale Wetenschappen - Instituut voor de Overheid, K.U.Leuven. (296p.)

Publicaties en presentaties

Parkbosfilm